تعاریف عملیاتی ۱۲
فصل دوم: ادبیات و پیشینه تحقیق
مقدمه. ۱۴
مبانی نظری ازدواج و آموزش پیش از ازدواج ۱۴
تاریخچه ازدواج ۱۴
تعریف ازدواج ۱۵
ازدواجهای کهن ۱۶
خطوط اصلی تطور ۱۷
شیوه همسرگزینی. ۱۸
ازدواج در ایران. ۱۹
تئوری نیازهای مکمل. ۱۹
تئوری تصور از همسر مطلوب ۲۰
فلسفه ازدواج ۲۲
هدفها و انگیزه های ازدواج و تشکیل خانواده. ۲۳
انگیزه های دیگر. ۲۵
ازدواج و اشکال آن. ۲۵
اقسام ازدواج ۲۶
عوامل مؤثر در ازدواج ۲۷
مهمترین عوامل توافق در ازدواج. ۳۰
عوامل مؤثر ناپایداری و هشداردهنده در ازدواج ۳۳
آموزش پیش از ازدواج ۳۹
گرفتن گواهینامه رانندگی در مقایسه با عقد ازدواج. ۴۱
برنامه ریزی برای شغل و حرفه در قیاس با ازدواج ۴۲
مبانی نظری ملاکهای همسرگزینی. ۴۳
ساختار خانواده و همسرگزینی ۴۳
همسرگزینی در ایران. ۴۴
اصول کلی در انتخاب همسر ۴۵
معیارهای انتخاب همسر. ۴۸
معیارهای انتخاب همسر از دیدگاه اسلام ۵۴
مبانی نظری رشد فردی ۶۴
رشد فردی ۶۴
رشد اجتماعی. ۶۵
ارتباط میان رشد اجتماعی و رشد فردی ۷۰
مهارتهای پیش از ازدواج، ملاکهای همسرگزینی و رشد فردی ۷۰
پیشینه تحقیق ۷۱
پیشینه خارجی تحقیق. ۷۱
پیشینه داخلی تحقیق. ۷۴
جمعبندی. ۷۶
فصل سوم: روش تحقیق
روش تحقیق ۷۸
جامعه آماری ۷۸
نمونه و روش نمونه گیری. ۷۸
ابزار جمعآوری اطلاعات. ۷۸
شیوه اجرا. ۸۰
روشهای تجزیهوتحلیل داده ها و آزمون فرضیه ها ۸۱
ملاحظات اخلاقی. ۸۱
فصل چهارم: تجزیهوتحلیل داده ها
مقدمه. ۸۳
آمار توصیفی . ۸۳
یافته استنباطی. ۸۵
تجزیهوتحلیل داده ها ۸۵
آزمون فرضیه اول ۸۵
آزمون فرضیه دوم ۸۷
ملاک محتوایی. ۸۸
ملاک فرایندی. ۹۰
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها
نتیجه گیری ۹۳
نتیجه گیری در مورد فرضیه اول. ۹۳
نتیجه گیری در مورد فرضیه دوم ۹۴
محدودیتهای تحقیق. ۹۵
پیشنهادات کاربردی ۹۵
پیشنهادات پژوهشی ۹۶
منابع
الف) منابع فارسی. ۹۷
الف) منابع انگلیسی. ۱۰۱
پیوستها ۱۰۶
چکیده انگلیسی. ۱۱۶
فهرست جدولها
عنوان | صفحه |
اعتبار (پایایی) پرسشنامه ۷۹
آمار توصیفی پرسشنامه رشد فردی. ۸۳
آمار توصیفی پرسشنامه ملاکهای همسرگزینی ۸۴
آمار توصیفی پرسشنامه ملاکهای محتوایی و فرایندی ۸۴
آزمون F یا آنوا (ANOVA) پرسشنامه رشد فردی ۸۵
آزمون گروههای مستقل پرسشنامه رشد فردی ۸۶
آزمون F یا آنوا (ANOVA) پرسشنامه ملاکهای همسرگزینی. ۸۷
آزمون گروههای مستقل پرسشنامه ملاکهای همسرگزینی. ۸۸
آزمون F یا آنوا (ANOVA) پرسشنامه ملاکهای محتوایی. ۸۸
آزمون گروههای مستقل پرسشنامه ملاکهای محتوایی. ۸۹
آزمون F یا آنوا (ANOVA) پرسشنامه ملاکهای فرایندی. ۹۰
آزمون گروههای مستقل پرسشنامه ملاکهای فرایندی. ۹۱
چکیده
هدف این تحقیق تبیین اثربخشی آموزش مهارتهای پیش از ازدواج بر ملاکهای همسرگزینی و رشد فردی دختران مجرد میباشد. پژوهش حاضر از حیث هدف، کاربردی و از حیث روش نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل میباشد. ابزار گردآوری اطلاعات در این تحقیق عبارت بودند از: ۱) پرسشنامه اولویت بخشی ملاکهای همسرگزینی (رفاهی، ثنایی، پاشاشریفی) ۲) پرسشنامه مقیاس اقدام برای رشد فردی (روبیتشک). جامعه آماری تحقیق شامل متقاضیان ازدواج مراجعه کننده به مرکز مشاوره بهارنکو که طی شهریور ماه تا آبان ماه ۱۳۹۳ مراجعه کردند و برای انتخاب نمونه از روش نمونه گیری هدفمند یا در دسترس استفاده میشود و افراد به صورت تصادفی ساده در دو گروه کنترل (۱۵ نفر) و آزمایش (۱۵ نفر) جایگزین میشوند. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که آموزش مهارتهای پیش از ازدواج بر رشد فردی تأثیر معنادار دارد. دیگر نتایج نشان میدهد که آموزش مهارتهای پیش از ازدواج هم بر ملاکهای همسرگزینی و هم بر ملاکهای محتوایی و فرایندی تأثیر معنادار دارد.
کلید واژه ها: آموزش مهارتهای پیش از ازدواج، رشد فردی، ملاکهای همسرگزینی، ملاکهای محتوایی و ملاکهای فرایندی.
فصل اول
کلیات تحقیق
مقدمه
معمولاً جامعه را در اولین تقسیم بندی به چند نهاد اصلی تقسیم می کنند. نهاد خانواده، نهاد آموزش، اقتصاد، حکومت و دین، در جوامع پیشرفته نهاد علم نیز در سده اخیر به نهادهای اجتماعی اضافه شده است. نهاد خانواده یکی از مهمترین نهادهای اجتماعی است که با ازدواج آغاز میشود. بنابراین، ازدواج از آنجا که مراسم آغازین این نهاد مهم اجتماعی است، اهمیت بنیادین و پایهای دارد. ازدواج موفق پایه و بنیانی عالی برای ایجاد خانوادهای شاد و مستحکم است و هیچ چیزی در جهان نمی تواند زندگی انسانها را شادابتر و بهتر کند مگر افزایش ازدواجهای موفق (میرمحمدصادقی، ۱۳۸۴).
نیاز به برقراری رابطهای پایدار، صمیمی و توأم با عشق و محبت از مهمترین دلایلی است که سرانجام هر زن و مرد را به سمت انتخاب شریک و ازدواج سوق میدهد و بر همین اساس که بیشتر از ۹۰% جمعیت دنیا حداقل یکبار ازدواج کردهاند (حیدری نسب، ۱۳۸۱). ازدواج خشت بنای خانواده است و در صورتی که بخواهیم در خانواده با مشکلات کمتر و آسیب های کمتری روبرو باشیم، نیاز هست که به امر ازدواج توجه کنیم. توجه به ازدواج، توجه به خانواده است. یکی از مهمترین کارهایی که میتوانیم انجام دهیم آموزش است (میرمحمدصادقی، ۱۳۸۴).
ازدواج مهمترین رویداد زندگی فرد است و مهمترین مرحله چرخهی زندگی خانوادگی محسوب میشود. بدین منظور، وجود مجموعه ای از آگاهیها و اطلاعات در جهت ارتقای کیفیت ازدواج الزامی میباشد (رفاهی، ۱۳۸۷). یکی از راههای آگاهی افراد در آستانه ازدواج که بر نگرشها و انتظارات مطلوب و نامطلوب در ازدواج و زندگی زناشویی تأثیر دارد، آموختن مهارتهای لازم جهت ارتقاء روابط بین فردی از طریق آموزش به آنها میباشد و آموزش پیش از ازدواج نقش مهمی را در این راستا ایفا می کند (خمسه، ۱۳۸۲).
همسرگزینی و پیمان زناشویی هردو نشانه بالیدگی و پیشرفت شخصی میباشند. گزینش همسر بیگمان یکی از مهمترین تصمیمهایی است که ما در زندگی خود میگیریم
مطلب دیگر :
تحلیل جغرافیایی توزیع فضایی امکانات و خدمات شهری :: نقد و بررسی متون پایان نامه ها
)بیرشک، ۱۳۸۴). گرچه ازدواج هنوز بخشی از ساختار جامعه است، اما اکنون دیگر والدین و واسطههای ازدواج، انتخاب همسر را تحمیل نمی کنند و در عوض، بیشتر انتخاب آزاد حاکم است یا اینگونه به نظر میرسد )برنشتاین[۱] ۱۹۹۴؛ ترجمه سهرابی،۱۳۸۲). ازدواجهای موفق هستند که در آنها ملاکهای انتخاب همسر به درستی رعایت شده باشد و طرفین از ملاکها خود آگاهی و تعریف روشنی داشته باشند )رفاهی، ۱۳۸۷).
اولویتها و ملاکهای همسرگزینی، ادراکاتی در مورد صفات یا ویژگیهایی هستند که از یک معشوقه خیالی یا همسر بالقوه، مطالبه میشوند وتعداد زیادی از این ادراکات به صورت واضحی با هیجانات در ارتباط هستند )باس[۲]، ۲۰۰۷ (. در دهههای گذشته رویکردهای متفاوتی در ارتباط با همسرگزینی شکل گرفته است. که هر یک از آنها، فرایند و چگونگی انتخاب زوجها توسط افراد متفاوت را از دیدگاههای متفاوت مورد تجزیه وتحلیل قرار میدهد. همچنین هر دیدگاه معیارهایی را که هر فرد در هنگام انتخاب همسر مد نظر قرار می دهد، نیز بررسی می کند )دابویس[۳]، ۲۰۱۰).
اقدام برای رشد فردی[۴] (PGI) که توسط روبیتشک [۵](۱۹۹۸) مفهومسازی شده است، نوعی درگیری فعال و قصدمندانه در فرایند رشد فردی و همچنین در فرایند تغییر و رشد به عنوان یک فرد میباشد. این مقیاس از طریق جستجوی فعالانهی تجارب خودرشد دهنده تمایل کلی به بهبود و ارتقاء خودِ فرد دارد و جهتگیریاش به سوی تغییر و رشد در حیطههای مختلف زندگی میباشد و مجموعه ای از مهارتهای گسترش یافته است که شامل شناخت، رفتار، نگرش و انگیزش میشود که یک فرد در هر یک از تجربیات زندگی از خود نشان میدهد (روبیتشک و آشتون[۶]، ۲۰۰۹). وقتی که یک فرد به صورت عمدی خودش را درگیر فرایند رشد می کند، گفته میشود که وی در مسیر فعالیت رشد فردی قرار گرفته است. فعالیت رشد فردی سازهای است که نمایانگر علاقه و توجه فرد به رشد و تغییر در زندگی شخصی خودش به طور کل میباشد. اما می تواند برای رفتار واقعی در حیطههای خاصی از زندگی نیز کاربرد داشته باشد. میتوان به PGI به عنوان سازهای فراشناختی، نوعی آگاهی و کنترلِ درگیری عمدی نگریست، کنترل و آگاهیای که بر روی شناختها و رفتارهای ارتقاءدهندهی رشد در تمام حیطههای زندگی عمل می کند (روبیتشک، ۱۹۹۸) و نشاندهندهی نوعی جهتگیری به سمت درگیری فعالانه و هدفمندانه در فرایند جستجوی رشد میباشد. موضوعاتی که در مشاوره پیش از ازدواج مد نظر قرار میگیرند هدفشان ایجاد تغییرات مثبت در روابط پیش از ازدواج به منظور ارتقاء و بهبود ازدواج است. برنامه های مشاورهی پیش از ازدواج که در ادبیات تحقیقی مربوط به این حیطه مطرح میشوند، شامل موضوعات مختلفی میشوند و این موضوعات در برنامه های مختلف متفاوت میباشد. موضوعاتی که در این حیطه رایجتر هستند شامل موارد زیر میشود: مسایل شغلی، مالی، روابط دوستانه و حمایت اجتماعی، فرزندپروری و کودکان، مذهب، مسایل مربوط به خانواده مبدا، نگرشها و باورها در مورد ازدواج، انتظارات مرتبط با نقش جنسیتی، خصیصههای شخصیتی، ارزشها، سازگاری با زندگی بعد از ازدواج، تعهد به ازدواج، مهارتهای ارتباطی، مهارتهای حل تعارض، مهارتهای مقابله، مدیریت هیجانات، تفریح و سرگرمی، اهمیت گذران زمان با شریک رابطه، حل مسئله، و روابط جنسی. جدای از این موارد، مشاوران باید انگیزهی مراجعان را بر شرکت در مداخلاتی همچون مشاورهی پیش از ازدواج مد نظر داشته باشند. مشاوران پیش از ازدواج میتوانند انگیزهی مراجعان را با توجه به دلایل آنها برای مراجعه به مشاورهی پیش از ازدواج و بحث در مورد مزایای مشاورهی پیش از ازدواج تحریک کنند (موری[۷]، ۲۰۰۶).
ارتباط پیش از ازدواج دورهای است برای دو نفر که همدیگر را نمیشناسند و میخواهند که همدیگر را بشناسند و درک کنند و قبل از اینکه با هم ازدواج کنند، پیوندهای عشقیای خلق کنند که برای زندگی کردن با همدیگر ضروری است. دوستی قبل از ازدواج و نامزدی با هدف تکمیل واقعیت شناخت صورت میگیرد (اوزگون[۸]، ۲۰۰۰).
بیان مسأله
در جوامع امروز، زوجهای جوان در اوایل زندگی با مسائل و مشکلات گوناگون و گاه شدیدی مواجه هستند، بنابراین پیشنهاد اصلی و اساسی، بهرهمندی از خدمات مشاورهای پیش از ازدواج است )صافی، ۱۳۸۱). مشاوره پیش از ازدواج یکی از راههای مناسب برای حفظ تداوم خانوادههاست و از آن جهت که بیشتر جنبه پیشگیری دارد تا درمان، اهمیت بالاتری نیز پیدا می کند )حسینی، ۱۳۹۰).
در دنیای جدید مدام در حال تغییر و تحول فعلی، جوامع انسانی به طور متناوب در حال مواجهه با پدیدههای نو از یک سو پیامدهای غیرمنتظره و پیچیده که تأثیر زیادی بر زندگی فردی و اجتماعی آنها دارد هستند. خانواده نیز از این جریان مستثنی نبوده و سیر تکاملی آن نیز گویای این نکته است که خانواده در جریان تغییرات اجتماعی و فرهنگی بسیار چهره عوض کرده است. خانوادههای گسترده به هستهای تغییر کرده و همزمان نقشها و تقسیم کار نیز بسیار متفاوت و متنوع شده است. آداب و رسوم ازدواج و تشکیل خانواده تغییر کرده و تکنولوژیهای نو پدید و رسانه ها نقش مهمی در تغییر شیوه ارتباطات انسانی و رابطههای شخصی ایفا کردهاند. از سویی همزمان با این تغییرات نیازهای انسانها نیز تغییر کرده است، آنها در این دنیای در حال تغییر خواستار آرامش هستند که میخواهند در خانواده پیدا کنند. این آرامش مستلزم آگاهی از مسائل پیچیده جهان امروز است. این مسائل طیف وسیعی در برمیگیرد از مسائل جنسی گرفته تا مهارتهای زندگی و ارتباطی که بسیاری از این بحرانها به خاطر مسائلی بوجود میآید که بسیار ساده بوده و ناشی از عدم آگاهی است. سیاستگذاری صحیح اجتماعی و آموزشهای عمومی می تواند تا حدودی از این مسائل بکاهد و آگاهی بخش باشد. شناختن انتظارات منطقی باعث خواهد شد که زوجین با روبرو شدن با تجارب زندگی مشترک نا امید نشده و مهارتهای رویارو شدن را یاد بگیرند (چاندران و مالینگام[۹]، ترجمه شفیعی و آذرگشب، ۱۳۷۰).
در سالهای اخیر، حرکت برای تقویت زندگی زناشویی به برنامه های آموزشهای قبل از ازدواج کشیده شده است (لو ، زلکیفلی، وانگ و تان[۱۰] ،۲۰۰۲). این آموزشها فرصت مناسبی است که سبب افزایش آگاهی و اطلاع زوجها از نقش خود در ایجاد یک رابطه صحیح و ثمر بخش گشته و بر نگرش و رفتار آنان تأثیر میگذارد (سامراتنگ ، پانواتسو، اماراتیتاد، چایپایم و سیتی امرن[۱۱]، ۲۰۰۳).
آموزشهای قبل از ازدواج دانش نسبت به اهداف ازدواج، شناخت روانشناسی زن و مرد، آگاهی از ملاکهای صحیح ازدواج و برخورداری از شرایط لازم برای ورود به ازدواج تا آموزشهای جنسی را در بر میگیرد (استنلی، ساماتو، جانسون و مارکمن[۱۲]، ۲۰۰۶).
طرح آموزش قبل از ازدواج در ایران از سال ۱۳۷۰ به اجرا درآمده است. هدف از اجرای این طرح، ارتقای سطح آگاهی زوجین در خصوص اهمیت و ضرورت کنترل جمعیت و بهداشت باروری، روشهای مختلف پیشگیری از بارداری، بهبود روابط عاطفی بین زوجین و آشنایی با واحدهای ارائه دهنده خدمات بهداشتی درمانی بوده است (مرندی، ۱۳۷۸)، با این حال این سؤال مطرح است که آیا آموزشهای قبل از ازدواج به شیوه های که امروز در کشور اجرا میشود را میتوان به عنوان یک ابزار مؤثر پیشگیری از مشکلات خانوادگی نظیر طلاق، بارداریهای ناخواسته و ازدواجهای ناموفق به حساب آورد؟ مطالعات متعدد نشان میدهد با وجودی که این مشاورهها آگاهی و نگرش زوجین را افزایش می دهند، ولی این افزایش سطح آگاهی و تغییر نگرش در حد مورد انتظار و قابل قبول به همان اندازه که تقاضا برای برنامه های آموزشی پیش از ازدواج در حال افزایش است، نیاز به شواهد تجربی برای مشخص کردن اثربخشی برنامه نیز در حال افزایش است (کارن، گودین، اوتیس و لامبرت[۱۳]، ۲۰۰۴).
از آنجایی که یکی از عواملی که در یک ازدواج موفق مؤثر است، همان الگوها و روشها و ملاکهای همسرگزینی است و این انتخابها و ملاکها خود نیز متأثر از عوامل و خلق و خو و حالتهای عاطفی و هیجانی افراد قرار دارد و تفکرات غیرمعقول و باورهای غیرمنطقی باعث میشود، که جوانان در انتخاب و گزینش و توجه به این ملاکها تحت تأثیر قرار گیرند و همانگونه که ذکر گردید و با توجه به مسائل و مشکلات بوجود آمده برای جوانانی که دچار ناسازگاریهای زناشویی شده اند و با توجه به آمار طلاق در جامعه و کودکان بیسرپرست، که قربانی یک انتخاب ناآگاهانه و جدایی پدر و مادر از هم میشوند. نقش و توجه جدی به امر گزینش ملاکها و معیارهای همسرگزینی در ازدواج جوانان مشخص و معلوم میگردد (کارن و همکاران ۲۰۰۴). «اگر دخترها و پسرها میدانستند هدف از ازدواج چیست و اگر با معیارهای اصیل در انتخاب همسر آشنایی داشتند به یقین این تعداد از خانوادههای اجتماعی متزلزل نمیشدند» (رشیدپور، ۱۳۷۳).
همچنین از الزامات یک ازدواج موفق، تحول زوجین در زمینه رشد فردی می باشد. مهمترین ابعاد رشد فردی در فرایند زندگی مشترک پس از ازدواج ناظر بر مواردی نظیر رشد فکری، رشد عاطفی، رشد رفتاری، رشد اقتصادی و رشد جنسی میباشد (دشتی و علوی، ۱۳۸۵، نقل از جعفری، ۱۳۸۶). بنابراین هر دختر و پسری که میخواهند با یکدیگر ازدواج کنند باید با تکیه بر توان عقلی و قدرت اندیشیدن، به طور منطقی معیارهای اصولی همانندی را در نظر بگیرند و با توجه به نقاط مشترک و تشابه بیشتر همسر خود را برگزینند (جعفری، ۱۳۸۱). اقدام برای رشد فردی (PGI) شامل مؤلفه های شناختی (همچون انگیزهی تغییر، دانش در مورد فرایند تغییر و کارایی مرتبط با فرایند تغییر) و فرایند رفتاری (همچون اهداف کلی مربوط به تغییر شخصی و طرحریزی جهت نیل به آن اهداف میشود (روبیتشک، ۲۰۰۳؛ مارتین[۱۴]، ۲۰۰۹)، و مجموعه ای از مهارتهای کسب شده برای ارتقاء خود در حیطههای مختلف زندگی میباشد و تلفیقی از چهار مؤلفهی آمادگی برای تغییر، طرح و برنامه داشتن، استفاده از منابع و رفتار عمدی میباشد. این چهار مؤلفه به صورت مشترک وارد عمل میشود نه متناوب، تا رشد شخصی را بهینه کنند (توئن و روبیتشک[۱۵]، ۲۰۱۲).
در تبیین این یافته میتوان گفت هرچه فرد بتواند منطقی به این مسایل فکر کند، عوامل خطرآفرین و هشداردهنده در ازدواج همچون تصمیم گرفتن برمبنای احساسات، تأکید بر یک بعد برای ازدواج و باورهای غلط در مورد ازدواج را تغییر دهد و از تأثیر منفی آنها در زندگی و ازدواج آگاه باشد، از رشد شخصی بالاتر برخوردار خواهد بود و ازدواج موفقتری خواهد داشت. همچنین از یک سو، از آنجا که این آموزشها شامل مهارتهای شناختی مثل کار روی افکار و باورها و انتظارات غلط و عوامل هشدار دهنده و همینطور عوامل رفتاری مثل آموزش مهارتهای رفتاری و تبادلی میشد، و از سوی دیگر رشد شخصی نیز بر بعد شناختی و رفتاری تأکید زیادی دارد، بنابراین میتوان گفت که آموزش این مهارتها به صورت مستقیم یا غیر مستقیم ابعاد شناختی و رفتاری را مورد هدف قرار میدهد و می تواند بر رشد شخصی افراد تأثیرگذار باشد